دوستان بزرگوار
بیستم اردیبهشت ماه امسال سی و یکمین سالگرد درگذشت استاد عبدالله دوامی است. شاید کمتر کسی باشد که دل در گرو موسیقی اصیل ایرانی داشته و عبدالله خان دوامی را نشناسد، بزرگ مردی که مانند حلقه‌ای رابطهٔ میان موسیقی قدیم و نوین ایران را حفظ نموده و از نابودی بسیاری از نغمه‌های قدیمی و ردیف موسیقی ایرانی جلوگیری نمود. هم او بود که علاوه بر تعلیم شاگردان فراوان در حیطه ردیف آوازی، بسیاری از تصنیفها و ضربی‌های قدیمی ایران را به نسل بعد منتقل نمود و خدمتی شایان توجه به فرهنگ ما ایرانیان نمود. از شاگردان این استاد ارجمند ردیف آوازی موسیقی ایرانی میتوان به استاد محمود کریمی، استاد نصر الله ناصح پور، استاد محمد رضا شجریان، استاد نور الدین رضوی سروستانی، استاد محمد رضا لطفی، استاد فرامرز پایور و بسیاری از بزرگان حال و گذشته موسیقی دیارمان اشاره نمود. به پاس زحمات این استاد بزرگوار نماهنگی که مصاحبه زنده یاد فریدون مشیری با ایشان را در سنین کهولت در بر دارد و همچنین متن زیر را که مصاحبه استاد محمد رضا لطفی با ایشان است را پیش کش شما عزیزان مینمایم.
گفتگو با عبدالله دوامی
گفتگوگر محمدرضا لطفی
در یک حیاط دو اطاقه کوچک بی آلایش بدیدار آقای عبدالله خان دوامی میرویم. ایشان در محله ای دور از گذر در جماران، زندگی میکنند کمتر کسی بدیدارشان می آید چه میشود کرد، دوری راهست و کم حوصلگی استاد.
از استاد زندگیش را می پرسم، به مهر میگوید:
بسال ۱۲۷۰ در ده طا که یکی از دهات تفرش است بدنیا آمدم کودکیم را در این ده سپری کرده و دروس اولیه و قرآن را پیش ملاهای ده فراگرفتم، و پس از گذشتن کودکی به تهران آمده در مدرسه تربیت صرف و نحو را آموختم در این مدرسه با مرحوم رکن الدین خان مختاری همکلاس بودم. پس از دوران تحصیل ابتدا در خدمت اداره پست درآمده سپس به اداره مالیه رفته و تا زمان بازنشستگی در این اداره خدمت کردم.
کشش من بسوی موسیقی باین صورت شروع شد، شبی بمنزل مجدالممالک که از آشنایان من بود رفته بودم در آنجا شروع به خواندن کردم در این مجلس علی خان نایب السلطنه نیز که از خوانندگان بنام بود حضور داشت پس از شنیدن آواز من، مرا تشویق کرد و گفت: اگر شما به این کار ادامه دهی خواننده خوبی خواهی شد. من از این گفته گرم شدم و اولین مشق را که شور بود نزد علی خان شروع به آموختن کردم، علی خان اولین استاد آواز من بود، مدتها از محضر این استاد استفاده کرده ردیف راست پنجگاه را که در آن زمان بین خوانندگان تنها علی خان میدانست مشق کردم. پس از این مرحله از زندگیم، مرحله به مرحله با اساتید موسیقی آشنا میشدم و از هر کدام توشه ای بر می گرفتم که از این عده میتوانم به ترتیب میرزا حسینقلی، حسین خان کمانچه کش، درویش خان، ملک الذاکرین و میرزا عبدالله را یاد آور شوم که از این اساتید بزرگ زمان مطالب فراوانی را آموختم، مخصوصا از ملک الذاکرین در زمینه آواز.
من بیشتر مطالبی را که می آموختم در مجالس انس تهران قدیم بود، در این مجالس اساتید بنام گرد هم می آمدند و ضمن ارائه موسیقی، پیرامون مسائل موسیقی تبادل نظر و گفتگو میکردند. مطالبی را که من از میرزا حسینقلی آموختم داستانی چنین دارد، که میرزا حسینقلی جهت درس به رجال مملکت بخانه یکی از آنان که بقیه رجال نیز در آنجا حضور مییافتند میرفت. در این مجلس حاج حسین آقا ملک و حاج حسن آقا ملک، معاون السلطنه پسر وزیر دفتر، معاون الملک پسر قوام الدوله، مصدق السلطنه و باصر السلطنه حضور داشتند، من مطالبی را که میرزا به شاگردانش تعلیم میداد بخاطر سپرده و فرا میگرفتم. من باین ترتیب از اساتید زمان مطالب بسیاری آموختم.
اهمیت تصنیف خوانی شما درچیست و چرا آشنایان موسیقی ایران شما را به عنوان مطلع ترین تصنیف خوان می شناسند؟
تصنیف ابتدا در تهران مرسوم نبود چرا که تهران در گذشته های دور واقعیتی تاریخی به شمار نمی آمد، هنگامیکه تهران به پایتختی برگزیده شد نوازندگان و هنرمندان بطرف پایتخت کشیده شدند از این دسته هنرمندان که برای اولین بار به تهران آمدند میتوان محمد رضا، میرزا شفیع خان و محمد صادق خان را که سه برادر بودند نام برد اینان از شیراز به تهران آمده و به دربار ناصرالدین شاه راه یافتند تا جائیکه محمد صادق خان لقب سرورالملک را گرفت و رئیس موسیقی دربار شد. ضرب گیرها و تصنیف خوانهای محمد صادق خان، قلی خان و باقرخان بودند. با رفتن این سه برادر دربار قاجار تصانیف اصیل شیراز نیز به دربار راه یافت.
من محمد صادق خان را دوبار دیده بودم، اما با او هیچ آشنایی نداشتم. چگونگی فراگیری تصنیفها باین ترتیب بود، من با سماع حضور که بهترین شاگرد سنتور وضرب گیر و آواز خوان آقا محمد صادق خان بود آشنایی داشتم. در کنار این مرد که از بزرگان و محترمان بود بسیاری از تصانیف را آموختم و بقیه را نزد خواهرش و حاجی خان و آقا خان که در این کار مهارت داشتند فرا گرفتم. آقا جان و حاجی خان نیز تصانیف را در شیراز آموخته بودند.
آیا تا کنون کتابی درباه موسیقی قدیم نوشته اید؟
چندین سال پیش تصمیم گرفتم تمام مطالبی را که میدانم بنویسم. زیرا که با تمام موسیقیدانان و خانواده های هنر دوست رفت وآمد داشته و در میان طبقات مختلف زندگی کرده بودم از این رو می توانستم کاملترین نوشته در موسیقی را ارائه دهم پس از شروع به نوشتن، یکباره کتابی از مرحوم روح الله خالقی بنام سرگذشت موسیقی ایران چاپ شد که مرا بسیار متاثر نمود زیرا اکثر مطالبی که در آن کتاب آمده بود که اسماعیل خان از من شنیده و به آقای خالقی گفته بود. چنین کاری باعث سرد شدن شور نوشتن در من شد.
شاگردان شما چه کسانی بوده اند؟
پس از آزاد شدن رکن الدین خان مختاری اداره ی هنرهای زیبا تصمیم گرفت مدرسه ای شبانه برای تدریس موسیقی بوجود آورد و مرحوم رکن الدین خان مختاری را به ریاست این مدرسه برگزید. پس از تشکیل این مدرسه مختاری از من خواهش کرد تا در این مدرسه به تدریس آواز مشغول شوم. بغیر از من استاد ابوالحسن خان صبا و استاد علی اکبر خان شهنازی نیز مشق میداند، در کلاس آواز این مدرسه شاگردانی به من معرفی شدند و نزد من شروع بکار نمودند. کسانیکه بشاگردی من درآمدند عبارت بودند از آقای کریمی، خانم فاخره صبا، خانم مرضیه، خانم خاطره پروانه، خانم الهه، خانم هما. این خوانندگان نزد من درس آواز گرفتند که از میان آنها آقای کریمی و خانم مرضیه بیش از بقیه دل بکار بستند. در اینجا لازم میدانم بگویم که من و اساتید قدیمی تر همیشه سه ردیف داشیم، ردیف ابتدائی، ردیف متوسط، ردیف عالی، که متاسفانه از شاگردان مزبور هیچ یک نتوانستند به مرحله ی ردیفهای عالی راه یابند. چون ادامه ی تدریس برایم امکان نداشت آقای کریمی را جهت تدریس ردیفهای متوسط بجای خود در آن مدرسه پیشنهاد کردم و خود در منزل، آموزش چند شاگرد را بطور خصوصی پذیرفتم.
چرا تا کنون ردیفهای شما ضبط نگردیده است؟
بیست سال پیش رکن الدین خان مختاری از طرف اداره هنرهای زیبا پیش من آمد خواست که من به همراهی ساز ایشان ردیفهایم را ضبط نمایم، من قبول کرده و به آقای مختاری گفتم اگر میخواهید ردیفهای من مطابق میل و کاملا درست ضبط گردد لازم است شما با من ردیفها را تمرین نمائید تا ساز شما بتواند با ردیفهای من همنوا شده و اهمیت خود را از دست ندهد. این موضوع باعث شد که کار ضبط عملی نگردد.
یکبار نیز همین موضوع با استاد فخام الدوله بهزادی تکرار شد که آنهم بخاطر اشکالی ضبط نگردید. البته فرهنگ و هنر در چند ساله اخیر نواری از ردیفهای متوسط مرا که آقای کریمی باز خوانی کرده ضبط نموده است. چون ردیفهای بازخوانی شده، ردیفهایی است که آقای کریمی نزد من آموخته، مسئولان وزارت فرهنگ و هنر خواسته اند که نوارهای ضبط شده مورد تایید من قرار گیرد. آقای کریمی برای گرفتن چنین تاییدی نزد من آمد. از آنجا که نوارها را نشنیده بودم تایید خویش را موکول به شنیدن کردم که متاسفانه تا کنون موفق به شنیدن آن نوارها نگشته ام. ولی آنطور که شنیده ام گویا حاج آقا محمد مجرد ایرانی در زمان حیات خود آنرا تایید کرده اند. امیدوارم نظر ایشان نظری دقیق باشد.
آیا تصانیف و ردیفهایتان به نت تحریر گشته است؟
مرحوم صبا و مرحوم حسین خان هنگ آفرین و آقای فرامرز پایور یکبار ردیفهای مرا تا اندازه ای نت نموده اند که بیشتر ردیفهای ویلن صبا از ردیفها اقتباس شده است، پاره ای از تصانیف مرا یکبار مرحوم صبا و یکبار آقای پایور به نت درآورده اند و همچنین زمانی هم آقای منصوری از طرف فرهنگ و هنر مامورنت کردن پنجاه تصنیف عارف نزد من شدند که متاسفانه تا کنون با وجود قراردادهایی که با من بسته اند از سرنوشت کارها و اطلاعاتی که به آنان داده ام بی خبرم و نمی دانم این کارها در کجا، به نام چه کسانی ضبط یا نگاشته گردیده است ولی هر چند گاهی تصنیفهایم را به صورتهای گوناگون و اشکال و اجراهای مختلف که اکثرا کامل نیستند می شنوم.
چه کسانی نزد شما تصنیف آموخته اند؟
بیشتر اساتید بنام موسیقی قدیم و حال از جمله استاد نور علی خان برومند که از اساتید عالیقدر موسیقی ما هستند و حال در دانشگاه تهران، قسمت موسیقی دانشکده هنرهای زیبا سمت استادی دارند و همچنین مرحوم حاج آقا محمد مجرد ایرانی، که ایشان نیز از اساتید گذشته موسیقی ملی ما هستند نزد من به فراگیری پاره ای از تصنیفها پرداخته اند.
با تشکر فراوان از استاد عبدالله خان دوامی
گفتگو گر: محمد رضا لطفی، منبع: موسیقی آوازی ایران، دستگاه شور ردیف عبدالله دوامی، نوشته محمد رضا لطفی
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر